Sokakta samuray kılıcıyla suç oluşturan işleme, sokak hayvanlarının içtikleri suya çamaşır suyu dökme ve daha öyle çok zor doymuş hadise gittikçe normalleşirken, ekonominin gidişatı ve siyasi skandallar da artık alışılmış bir hale gelmiş durumda. Bir biçimde olup bitenleri görmezden gelme, çoğunluğun tercih ettiği bir şart gibi gözüküyor. Görmezden gelme ile bilmeme durumu, yükümlülük ile masumiyet arasındaki farkla açıklanabilir. Görmezden gelme sorumluluktan kaçış, bilmeme veya inkâr ise masumiyeti muhafaza çabası… İktidardakilerin ekonomiden adalete yaşanan olumsuzlukların sorumluluğunu almama yönündeki tutumu, daha fazla inkâra dayalı bir masum gözükme çabası.
Mesela iklim krizi; bir su baskını baskını veya ortalığı kasıp kavuran bir orman yangını esnasında kısa bir süre gündemimizde yer alabiliyor, lakin daha sonra yine görmezden geldiğimiz, sorumluluğu başkalarına, mesela devletlere veya kurumlara attığımız bir soruna dönüşüyor kısa sürede. Benzer bir tutumu kendi özel hayatımızda da gözlemleyebiliriz. Örneğin öfkesini kontrol edemeyen çocukları olan aileler… Ebeveynler, tüm dikkatlerini çocuklarına verip sorunun kökenini araştırmak yerine, farklı alanlara yönlendirilmiş taktiklerle sorunu geçiştirmeyi tercih edebiliyorlar, ta ama okuldan bir uyarı gelene değin. Samuray kılıcıyla ceza işleyen kişinin ailesi de bu yüzden suçlanmamış mıydı? veya pek çok bayan cinayetinin ardında, ailelerin ve yasa uygulayıcılarının görmezden gelme tutumu değil mu? Bu görmezden gelme, geçiştirme davranışı öylesine yaygın ancak… Kendimizle kurduğumuz ilişkide bile bunu görmek muhtemel. Uykusuzluk çekenlerde ya da endişe bozukluğu yaşayanlardaki yükselme, kendimizde görmezden geldiğimiz, sindirmekte zorlandığımız meseleleri sinyâl etmiyor mu?
***
Görmezden gelmenin koruyucu bir yanı da var, âşık olduğumuz kişinin kusurlarını görmeme ya da sevdiğimiz birinin uygunsuz davranışını tolere etme gibi… Lakin nihayetinde görmezden gelme, yaygın ve hasar verici bir yöne dürüst evrildiyse, durup ne olduğunu iyi anlamak gerekiyor.
Görmezden gelme, cehaleti erdeme dönüştüren Trump gibi liderler veya doğaya hasar veren şirketler için, zekice görülen bir taktik de olabilir, bu sayede seçimleri ya da büyük kârlar olmak muhtemel. Gerçekte bu stratejiyi, en iyi şekilde George Orwell, ‘1984’ adlı romanında pek hoş tanımlamıştı: “ Suçdurdurum, her türlü tehlikeli düşüncenin eşiğinde yaklaşık olarak içgüdüsel olarak birdenbire durabilme becerisi anlamına gelir. Kıyaslamaları kavramama, mantık hatalarını algılamama, İngsos’a zıt düşüyorsa en kolay görüşleri bile hatalı kavrayış ve sapkınlığa varabilecek her türlü düşünceden sıkılma veya dehşet etme gücünü içerir. Sözün kısası, suçdurdurum, koruyucu aptallık demektir.” Bu taktik, bugün en kuvvetli haliyle uygulanıyor. Koruyucu aptallık, korumaktan ziyade her şeye hasar vererek bir yok oluşa götürüyor. Mesela intihal yapmakla suçlanan bir akademisyen, koruyucu aptallık stratejisiyle korunduğunda, bundan akademik dünya zarar görür, intihale özendirme ederek çürümeye neden olduğu için, bilgi üretmenin zahmetine girmek güçleşir.
***
İnsanın kendisini kandırması da, sonuçta bir görmezden gelme, koruyucu aptallık. Bu taktik, mutlu bir evlilik ve üretken bir egzersiz hayatı için işe yarayabilir, zaten kişisel gelişim endüstrisi, insanın kendisine gerçekçi görünen yalanlar söyleyebilme becerisi üzerine kurulu bir bakıma, lakin bunun için aralıksız bir öneri zorunlu ve sürekli bir ‘yapma’ uğraşısı içinde olma hali… Örneğin ABD’de yapılan bir çalışmada, üniversitelerde çalışan profesörlerin yüzde 94’ü, kendilerini meslektaşlarından daha üstün gördüklerini ortaya çıkarmış. Yüzde 25’i de kendilerini en iyi yüzde 1’lik dilimde gördüklerini belirtmiş. Bilimle uğraşan kişilerin kendilerini hile motivasyonunun bu denli yüksek oluşu, koruyucu aptallığın yaygın ve enerjik temellerini de muhabere ediyor.
Eski Yunan felsefesinden bu yana söylenen en temel şey, kişi bilmediğini ne dek çok bilirse o kadar bilgilidir şeklindeydi. Bugün bu laf unutulmuş gibi görünüyor.